Üretken Yapay Zekâ Kullanmak Çalışanların İlgisini Azaltıyor

Üretken yapay zekâ, çalışanların daha az çabayla daha kaliteli işler ortaya çıkarmalarını sağlıyor. Fakat yeni çalışmalar gösteriyor ki, daha sonrasında yapay zekâ olmadan iş yapmaları gerektiğinde sıkılmalarına ve motivasyonlarını kaybetmelerine sebep olabiliyor.

İngiltere’den 3 bin 562 katılımcıyla yapılan çalışmada araştırmacılar, insanlar ve üretken yapay zekâ, çeşitli görevlerde işbirliği yaptıklarında neler yaşandığını incelediler. Bu görevler arasında performans değerlendirmeleri yazmak, sosyal medya için pazarlama gönderileri oluşturmak ve yeni bir çalışana “hoş geldin” e-postası yazmak bulunuyordu. Katılımcılar iki gruba ayrılmıştı: Bir grup görevi önce ChatGPT’nin yardımıyla, sonrasında yardım almadan tamamladı. İkinci gruptaki katılımcılar iki görevi de tek başlarına yaptılar. Her görevin sonunda bütün katılımcılar motivasyonlarını, ne kadar kontrolde hissettiklerini ve can sıkıntılarını ölçen bir anketi doldurdu.

Araştırmacılar, ilk görevde ChatGPT’yi kullanan grubun tek başına çalışan gruptan daha iyi iş çıkardığını gözlemlediler. Örneğin, üretken yapay zekânın desteğiyle yazılmış performans değerlendirmeleri hem daha uzun ve analitikti hem de daha yapıcı bir tonda kaleme alınmıştı. Fakat, üretken yapay zekâ kullanıcıları ikinci göreve geçtiklerinde motivasyonlarında düşüş, can sıkıntılarında ise yükseliş görüldü. Çalışmanın bulgularına göre motivasyonlarında ortalama yüzde 11 düşüş yaşanırken, can sıkıntılarında yüzde 20’lik bir artış gerçekleşmişti. İki görevi de yapay zekâ olmadan yapan grubun motivasyon ve sıkıntı seviyeleriyse nispeten sabit seyretmişti.

Araştırmacılar, ilk grubun daha çok sıkılıp motivasyon kaybı yaşamasının sebebinin ChatGPT sayesinde daha az zahmetle daha kaliteli işler çıkarabilmeleri olduğunu düşünüyor. Sonrasında görevleri tek başına yapmaya geri dönmek çalışanlar için hem daha yorucu hem de daha az keyifli olacağından motivasyon ve ilgileri azalıyor.

Araştırmacılar, çalışanların motivasyonunu düşürmeden yapay zekâdan yararlanmak isteyen şirketlere, çalışanların kendilerine özgü yetenekleri, bakış açıları ve içgörülerinin görevin başarıyla tamamlanması için ne kadar önem taşıdığını vurgulamalarını öneriyor: “Yapay zekânın çalışanların yerini almadığını, sadece yardımcı olduğunu vurgulamak çalışanların daha kontrolde ve memnun hissetmelerini sağlayabilir.”

ARAŞTIRMA HAKKINDA Suqing Wu ve ark., “Human-Generative AI Collaboration Enhances Task Performance but Undermines Human’s Intrinsic Motivation” (Scientific Reports, 2025)